1
دانشجوی دکتری رشته تاریخ اهل‌بیت مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران
2
استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران
چکیده
دوران غیبت صغری از برهههای مهم تاریخ اسلام است که بنا به دلایلی امکان دسترسی به امام معصوم برای شیعیان وجود نداشت و از طریق وکیلانی که تعیین میشد امور آنان ساماندهی میشد. چگونگی انتصاب این وکیلان و مهمترین ملاکهای حاکم بر این انتصابها موضوع نوشتار پیش رو است. ضرورت بحث از این موضوع زمانی روشن میشود که بدانیم شرایط سیاسی اجتماعی جامعه اسلامی در این دوران برای شیعیان بسیار سخت بوده و دستگاه حاکمه و وابستگان آن به شدت تلاش داشتند تا نیروهای شیعی را تجزیه و پراکنده نموده و از ارتباط آنان با یکدیگر و از طرفی ارتباط آنان را با رهبرانشان قطع یا محدود نمایند. انتصابها به فرمان مستقیم امام زمان7 و معرفی وکیل جدید به وسیله وکیل خاص حضرت صورت میگرفت. انتصابها مخفیانه و بیشتر اوقات در قالب توقیعاتی بود که صادر میگشت. زمینه‌سازی‌هایی در این جهت لازم بود. اقدام به نصب وکیلان قبل از درگذشت وکیل سابق، خبر دادن از مرگ وکیل سابق، اطلاع‌رسانی به دیگر وکیلان و بزرگان مناطق، مدح و تمجیدهایی که صادر میشد، از جمله مقدمات امر انتصاب بود. مهمترین ملاکها در انتصاب، رازداری و حفظ اسرار، مقام علمی و معرفتی و آگاهیهای غیبی بود که از طریق امام بدانها داده میشد. در برخی موارد بعید بودن احتمال وکالت شخص مورد نظر، ملاک قرار میگرفت. روش جمع‌آوری دادهها کتابخانهای است و گزارشهای تاریخی توصیف شده و مورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد.
