استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم
چکیده
اعتقاد به وجود دوازده خلیفه به عنوان جانشینان پیامبر؟ص؟ و رهبران امّت اسلامی، پس از آن حضرت، جزء اصولی است که پیروان همۀ مذاهب اسلامی، اعم از شیعه و اهل‌سنت، بر آن اتّفاق‌نظر دارند. این اصل مهم اعتقادی، نشأت گرفته از روایات متواتری است که محدّثان و دیگر عالمان مذاهب اسلامی به نقل از رسول خدا؟ص؟ در منابع معتبر دینی و مذهبی خود ثبت کرده‌اند. دوازده امامی بودن شیعه امری است روشن، چون نام پیروان این مذهب «شیعه امامی اثناعشری» است. این اعتقاد در میان دانشمندان اهل‌سنّت نیز مسئله‌ای ریشه‌دار است، چنان‌که عالمان اهل‌سنّت، اعم از عالمانی که قبل از پیدایش و رسمیت یافتن مذاهب چهارگانه فعلی می‌زیسته‌اند، و عالمانی که از یکی از مذاهب چهارگانۀ حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی پیروی می‌کرده‌اند، این روایات را با اسناد صحیح و به نشانۀ قبول در آثار خود ثبت کرده‌اند. هر چند در مقام عمل تنها مذهبی که به این روایات پای‌بند می‌باشد مذهب شیعه امامیه است، و پیروان دیگر مذاهب اسلامی در عین حال که در مقام اعتقاد و نظر، این اصل را پذیرفته، و شماری از روایات خلفای اثناعشر را ده‌ها سال زودتر از محدّثان شیعه امامیه در آثار خود ثبت کرده‌اند، امّا در مقام عمل خود را به این اصل ملتزم ندانسته‌اند. آن دسته از عالمان اهل‌سنّت که روایات اثناعشر را توجیه کرده‌اند نیز کوشیده‌اند تا مصادیقی غیر از آن‌چه شیعه به آن معتقد است برای روایات ارائه دهند، اما این اختلاف مصداقی، زیانی به اعتبار این اصل مشترک وارد نمی‌سازد. به باور ما در متن روایات اثناعشر ویژگی‌هایی وجود دارد که دیدگاه عالمان شیعه را تأیید و نظر دانشمندان اهل‌سنّت را ردّ می‌کند.
