1
دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم
2
دانشیار گروه تاریخ اسلام جامعة المصطفی قم.
چکیده
کیسانیه به‌عنوان یکی از نخستین گروه‌هایی که برای موعودِ احادیث پیامبر6 مصداقی عینی و خارجی _ محمدبن حنفیه _ را برگزیدند، و از پیشگامان توجه به موضوع مهدویت در میان فرقه‌های اسلامی به شمار می‌روند؛ از این‌رو واکاوی و بازشناخت باور به مهدی و مهدویت در میان آنان با رویکرد فرایندی و تطوری، در نگاهی کلان به ارتقای مباحث و مطالعات تطوری در تاریخ تشیع کمک می‌کند. هدف‌گذاری پژوهش پیش رو، ترسیم جایگاه مهدی‌باوری در اندیشۀ کیسانیان از وفات محمدبن حنفیه در سال 81 تا وفات عبدالله پسر وی ملقب به ابوهاشم در سال 98 است که این امر با استفاده از بقایای آثار درون‌گروهی و همچنین کتاب‌های فرقه‌نگاری و تاریخی مرتبط با موضوع فوق میسر شده است. بنابراین با استفاده از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از پذیرفتنی‌‌ترین نقل‌های تاریخی و بهره‌گیری از اصول پذیرفته شده در مطالعات فرقه‌نگاری و تاریخی و نیز ارائه تحلیل‌های عقلانی مستند، به بررسی باور به مهدویت در میان این فرقۀ از میان رفته، در این بازۀ زمانی خواهیم پرداخت. به نظر می‌رسد کیسانیان در نخستین گام به انکار مرگ محمدبن حنفیه پرداخته و از مکان غیبت وی اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. اما به مرور زمان از کوه رَضْوی و چگونگی غیبت وی و همچنین شرایط پس از ظهور او سخن به میان آمد و این روند، سیری صعودی یافت. در مقابل موعودگرایان کیسانی، طرفداران ابوهاشم بودند که به امامت او بعد از پدرش باور داشتند. هرچند برخی از همین گروه در عین اعتقاد به ابوهاشم، همچنان مهدویت محمدبن حنفیه را نیز انکار نمی‌کردند.
