1
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی خوی
3
دانشجوی کارشناسیارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
چکیده
در منابع روایی اهلسنت، احادیثی وجود دارد که دابة الارض و ماهیت و ویژگیهای آن را بیان میکنند. این روایات بیشتر ذیل آیه Gوَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمF؛ «و هنگامى که فرمان عذاب آنها رسد [و در آستانه رستاخیز قرار گیرند]، جنبندهاى را از زمین براى آنها خارج مىکنیم که با آنان تکلّم مىکند» (نمل: 82)، در تفاسیر و متون روایی منعکس شدهاند. هرچند بین شیعه و سنی در این زمینه اختلاف فاحشی وجود دارد. در منابع روایی اهلسنت روایات بسیاری درباره مکان و زمان خروج دابه، ویژگیهای آن، دوران خروج دابه، روایاتی که تطبیق امام علی7 را با دابة الارض نقض و رد کردهاند و معتقدان به آن را دروغگو شمردهاند و... وارد شده است که آنها با هم تعارضی شدید دارند تا جایی که چند مکان (یمن، مسجدالحرام، اجیاد و...) و چند زمان متفاوت (ظهر، شب، بعد از طلوع خورشید از مغرب و...) را برای خروج دابه معرفی میکنند، یا روایاتی که دابه را حیوانی خارقالعاده میدانند. از اینرو ضرورت ایجاب میکند به بررسی و اعتبارسنجی این اخبار معارض _ که در منابع روایی اهلسنت آمدهاند _ پرداخته شود. با بررسی سندی، محتوایی و دلالی این اخبار درمییابیم در منابع روایی اهلسنت، روایت صحیحی در اینباره وجود ندارد و همه روایات مضطرباند و از ضعف سندی رنج میبرند و تنها یک روایت حسن وجود دارد. همچنین با توجه به اینکه بیشتر راویان این احادیث از چهرههای پدیدآورنده یا تأثیرپذیر اسرائیلیات به شمار میروند، احتمال میرود این روایات از اسرائیلیاتی باشند که وارد منابع روایی اهلسنت شدهاند. با توجه به روایت حسن و برخی شواهد دیگر نیز که از متن روایات به دست میآید، احتمال میرود منظور از دابة الارض، امام زمان4 باشد.