1
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران.
2
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
چکیده
از میان نشانههای آخر الزمان و علائم ظهور، موضوع دجّال از پردامنهترین موضوعات در روایات فریقین است. در بین ویژگیهای شخصی و پیرامونی دجّال، موضوع نماد یا شخص بودن دجّال از چالش برانگیزترین مباحث به شمار میرود. این نوشتار با روش کتابخانهای در گردآوری اطلاعات و شیوه اسنادی در استناد به منابع و روش توصیفی تحلیلی در تجزیه و تحلیل دادهها، این مسئله را که دجّال شخص انسانی است یا نماد و سمبل برای یک جریان، بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که از سویی هیچیک از ادلّه طرفداران نماد بودن دجّال قابل دفاع نیست و از سوی دیگر، برخی از دلایل طرفداران شخص بودن دجّال نیز غیرموجه است. با این حال، بسیاری از ویژگیهایی که طرفداران نماد بودن دجّال برای اثبات دیدگاه خود ارائه کردهاند، از باب مجاز، از ویژگیهای شخص دجّال به شمار میآید.