استادیار و عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران
چکیده
فرآیند حرکت جهان به سمت پایان تاریخ، با تکوین مفهومی به نام موعود و فراز و نشیبهای آن در دوران ارتباطات در تولیدات سینمایی بسیاری مورد توجه قرار گرفته است. توجه به مقوله موعودگرایی در تولیدات سینمایی غربی، از اولین فرآوردههای شکل گرفته در عرصه سینما نمایان است. حضور منجی که در آخر الزمان برای احقاق حق میآید، در بسیاری از تولیدات سینمای غرب قابل رویت است. شاید در فعالیتهای ملیس بتوان ریشه این تفکر را رویت کرد. ملیس در سال 1897 در اطراف پاریس، اولین استودیوی فیلمبرداری را تاسیس کرد. وی از فیلم، برای بیان عقاید خودش استفاده کرد. اولین فیلم طولانی وی، محاکمه دریفوس (250 متر)، از عقاید آزادیخواهانه محکومان بیگناه که تحت ظلم و ستم قرار گرفته بودند، حمایت میکرد و در خاتمه رهایی را نوید میداد. در نگاه به فعالیتهای بعدی نیز شاید بتوان در فیلمهایی نظیر سیصد، پرسپولیس، روز استقلال، مسیر سبز، شبی بدون شاه، به استنباط مضمون موعود و بهکارگیری مفهوم دینی پایان تاریخ دست یافت. روششناسی برای شناخت مضمونهای موعودگرا و تحلیل و استنباط آنها مبتنی بر تولیدات سینمایی دارای رویکردهای متعدد و در عین حال تنوع در روش و تکنیک است. نگاهی به فعالیتهای انجام شده در این عرصه در ایران و جهان نشان میدهد که رویکردهای حاضر، رویکردهایی مبتنی بر زمان (نظیر تحلیلهای مبتنی بر تاریخ ویا درجریان زمان) یا رویکردها مبتنی بر وسعت یا عمقنگری به مضامین (همچون روشهای مورد استفاده در روشهای توصیفی) یا رویکردهای نشانهشناختی و نظایر آن را دربر گیرد و هر یک نیز دربر دارندۀ مجموعهای از روشها و تکنیکها نیز هستند. شاید با تاکید بر چگونگی گردآوری اطلاعات بتوان از هر 3 دسته روشهای توصیفی، تبیینی و ترکیبی برای استنباط مضامین موعودگرا و تحلیل مفاهیم مرتبط با آن، استفاده کرد. در تحقیقات توصیفی میتوان از روشهای تحلیل محتوای کیفی تحلیل گفتمان، در تحقیقات تبیینی از روش تحلیل محتوای استنباطی و در تحقیقات تلفیقی از تحلیل گفتمان انتقادی، تحلیل محتوای ارتباطی و تحلیل روایت بهره گرفت. بیشک در هریک از روشهای پیشنهادی، تکنیکهای خاص تحقیق در آن روش مورد تاکید است و هر روش نیز مراحل روششناسی خود را داراست. در این روششناسی مراحل اجرا، ، شیوه تعیین واحدهای تحلیل و نحوه دستیابی به نتایج و استنباطها ارائه خواهد شد. در سازماندهی این مطالب، بسته به عمق فعالیت مورد انتظار، شکل ارائه مضامین متفاوت است. برای مثال در اطلاعات اکتشافی، توجه به توسعه شناختهای اولیه از ابعاد، دامنه و گستره مسئله موعودگرایی و پایان تاریخ مورد نظر است و تحقیقات توصیفی ابزار اصلی برآوردن نیازهای اطلاعاتی اکتشافی در خصوص موعودگرایی است.عملیات اجرایی این استنباط و تحلیل در چارچوب زیر شکل میگیرد:
روش مورد تاکید در این مقاله، اسناد و مدارک علمی است. در این مقاله در پی طرح روششناسی تحلیل و استنباط مضامین موعودگرا از فیلمهای سینمایی این عرصه از فعالیت هستم.