استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی قم، ایران(
چکیده
قاعدۀ لطف در علم کلام برای اثبات ضرورت امامت مورد استفاده قرار می‌گیرد که بر اساس آن، نصب امام از سوی خداوند برای هدایت بشریّت مصداق لطف خواهد بود و از آنجا که لطف بر خداوند ضروری و واجب است، نصب و تعیین امام بر خداوند واجب خواهد بود. صحت استدلال به این قاعده مشروط به آن است که نصب و تعیین امام از سوی خداوند، لطفی جایگزین‌ناپذیر و انحصاری باشد تا ضرورت آن بر خداوند متعال اثبات شود؛ اما تقریرهای موجود در کتاب‌های رایج کلام، توان لازم را برای اثبات این مطلب به عنوان صغرای قاعدۀ لطف ندارند. در این پژوهش، دو تقریر جدید از قاعدۀ لطف ارائه می‌شود تا اشکال مطرح در صغرای این قاعده بر طرف شود. در تقریر اول روایات متواتر معصومین مبنی بر منحصربه‌فرد و جایگزین‌ناپذیر بودن مقام امام معصوم به این قاعده ضمیمه می‌شود که البته در این صورت، قاعدۀ لطف اگرچه از اشکال دور مصون می ماند اما قاعده‌ای درون‌مذهبی به شمار خواهد آمد که در رتبۀ بعد از اثبات امامت معصومین قرار می‌گیرد، نه در عرض ادلۀ اثبات امامت. تقریر دوم، علم حضوری انسان به استعدادهای عظیم خود و ضرورت وجود امامی الهی را برای تعلیم روش زیستن در زندگی نامتناهی، دلیلی بر جایگزین‌ناپذیر بودن مقام امامت و ضرورت این لطف مطرح می‌کند. تقریر دوم افزون بر این‌که در کنار ادلۀ اثبات امامت قرار می‌گیرد، بُعد عقلی بودن این استدلال و عدم انضمام دلیل نقلی را حفظ می‌کند.
